Coelbren y Beirdd

• Ar ei ben-blwydd yn 66, lansiodd Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog gynllun rheoli newydd.
• Oherwydd mae’r parc hefyd wedi dewis defnyddio'r enw Bannau Brycheiniog yn lle “Brecon Beacons”.
• Y gwahaniaeth yw mai Bannau Brycheiniog yw’r unig enw a gaiff ei ddefnyddio o hyn ymlaen.
• Tua chyfnod John Leland, rydym yn aml yn gweld cyfeiriadau at Y Fan (mynydd unigol) a’r Bannau (casgliad o fynyddoedd).

Barddoniaeth

• Yn y 15fed ganrif, aeth bardd o'r enw Ieuan Llawdden ati i foli Brycheiniog, ei afonydd, ei choed, ei seintiau, ei thrigolion, a’i mynyddoedd.
• Ceir cyfeiriad at “tu yma i’r Banne” mewn cerdd gan fardd o’r enw Y Nant yn y 15fed ganrif.
• Ond mae traddodiad amlwg o gyfeirio at fynyddoedd Brycheiniog fel “Y Bannau”, traddodiad sy’n ymestyn i’r 15fed ganrif o leiaf.

Teyrnas Ganoloesol

• Roedd Brycheiniog yn deyrnas ganoloesol yn ne-ddwyrain Cymru.
• Roedd yn gyffredin ychwanegu’r ôl-ddodiad -iog neu -ion at enw personol er mwyn dynodi “pobl”, “disgynyddion”, neu “tir”.
• Beth bynnag yw hanes Brychan, felly, mae’n debygol bod cysylltiadau go iawn gydag Iwerddon wedi ysbrydoli’r chwedlau am ei gefndir.

Amddiffyn ac adfer

• Yn fwy diweddar, mae sefydliadau megis Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru wedi bod yn gweithio i amddiffyn enwau lleoedd Cymraeg.
• Yn wyneb yr argyfyngau hinsawdd a natur, mae gennym ni fynydd i’w ddringo i amddiffyn y dreftadaeth gyfoethog hon.